Transformacja energetyczna Polski nabiera tempa, a gaz ziemny odgrywa w niej coraz ważniejszą rolę jako paliwo przejściowe. W niniejszym artykule analizujemy, jaką pozycję będzie zajmował gaz w polskim miksie energetycznym w perspektywie najbliższych dekad, jakie są kluczowe trendy w tym sektorze oraz jakie wyzwania i szanse stoją przed rynkiem gazowym w Polsce.

Aktualna rola gazu w polskiej energetyce

Obecnie gaz ziemny stanowi około 17% polskiego miksu energetycznego, co oznacza znaczący wzrost w porównaniu do 10% udziału sprzed dekady. Ten wzrost wynika głównie z:

  • Sukcesywnego odchodzenia od węgla w energetyce
  • Rozwoju wysokosprawnej kogeneracji gazowej
  • Rosnącego znaczenia gazu jako paliwa bilansującego dla odnawialnych źródeł energii
  • Poprawy dostępności gazu dzięki dywersyfikacji źródeł dostaw (terminal LNG, Baltic Pipe)

Polska konsumuje obecnie około 20 mld m³ gazu rocznie, z czego około 30% pochodzi z produkcji krajowej, a pozostała część z importu, przede wszystkim LNG i dostaw z kierunku zachodniego i północnego.

Globalne trendy wpływające na przyszłość gazu w Polsce

Rozwój sektora gazowego w Polsce będzie kształtowany przez szereg globalnych trendów, które już teraz zmieniają oblicze światowej energetyki:

1. Dekarbonizacja i cele klimatyczne

Zgodnie z polityką klimatyczną UE, Polska zobowiązała się do redukcji emisji gazów cieplarnianych o co najmniej 55% do 2030 roku (w porównaniu do poziomów z 1990 roku) oraz osiągnięcia neutralności klimatycznej do 2050 roku. Wpływ na sektor gazowy:

  • Krótko- i średnioterminowo: wzrost znaczenia gazu jako paliwa przejściowego o niższej emisyjności niż węgiel
  • Długoterminowo: stopniowe ograniczanie wykorzystania konwencjonalnego gazu ziemnego i przejście na gazy odnawialne (biometan, wodór)

2. Rozwój odnawialnych źródeł energii (OZE)

Dynamiczny wzrost mocy zainstalowanej w OZE (szczególnie fotowoltaika i energetyka wiatrowa) będzie miał dwojaki wpływ na sektor gazowy:

  • Wzrost zapotrzebowania na elastyczne źródła wytwórcze (w tym elektrownie gazowe) bilansujące niestabilną generację z OZE
  • Długofalowo: konkurencja ze strony taniejących technologii OZE połączonych z magazynami energii

3. Rozwój technologii wodorowych

Wodór jest postrzegany jako kluczowy nośnik energii przyszłości, szczególnie w sektorach trudnych do elektryfikacji. Implikacje dla sektora gazowego:

  • Potrzeba adaptacji istniejącej infrastruktury gazowej do transportu mieszanin wodoru z gazem ziemnym
  • Rozwój technologii power-to-gas (P2G) umożliwiających produkcję wodoru z nadwyżek energii z OZE
  • Potencjalne wykorzystanie istniejących magazynów gazu dla wodoru

4. Cyfryzacja i inteligentne sieci

Postępująca cyfryzacja sektora energetycznego wpływa również na sektor gazowy poprzez:

  • Rozwój inteligentnych sieci gazowych umożliwiających optymalizację przepływów i zmniejszenie strat
  • Zaawansowane systemy prognozowania zapotrzebowania oparte na sztucznej inteligencji
  • Integrację systemów gazowych i elektroenergetycznych na poziomie zarządzania i optymalizacji
"Gaz ziemny będzie pełnił rolę paliwa pomostowego w transformacji energetycznej Polski przez co najmniej dwie dekady, ale jego przyszłość zależy od zdolności sektora do adaptacji do nowych wymagań zeroemisyjnej gospodarki."
- Dr hab. inż. Mariusz Ruszel, ekspert ds. bezpieczeństwa energetycznego

Prognozy dla polskiego sektora gazowego - horyzont 2030

W perspektywie do 2030 roku można oczekiwać następujących zmian na polskim rynku gazowym:

Zapotrzebowanie na gaz

Według prognoz, zapotrzebowanie na gaz w Polsce wzrośnie do około 25-28 mld m³ rocznie do 2030 roku. Główne czynniki wzrostu:

  • Energetyka: Budowa nowych bloków gazowo-parowych o łącznej mocy około 4-5 GW, zastępujących wycofywane jednostki węglowe
  • Ciepłownictwo: Modernizacja systemów ciepłowniczych i przechodzenie z węgla na gaz w średnich i małych ciepłowniach
  • Przemysł: Rozwój przemysłu wykorzystującego gaz jako surowiec i paliwo

Struktura dostaw

Oczekiwana struktura dostaw gazu do Polski w 2030 roku:

Źródło Udział w 2023 Prognozowany udział w 2030 Zmiana
Wydobycie krajowe 30% 20-25% Spadek
LNG (terminal w Świnoujściu i FSRU) 25% 30-35% Wzrost
Baltic Pipe (Norwegia) 15% 25-30% Wzrost
Inne kierunki importu 30% 15-20% Spadek
Biometan <1% 3-5% Wzrost

Rozwój infrastruktury

Do 2030 roku planowane są następujące inwestycje w infrastrukturę gazową:

  1. Rozbudowa terminalu LNG w Świnoujściu - zwiększenie zdolności regazyfikacyjnych z 6,1 do 8,3 mld m³ rocznie
  2. Budowa pływającego terminalu FSRU w Zatoce Gdańskiej o zdolności około 4,5 mld m³ rocznie
  3. Rozbudowa krajowego systemu przesyłowego - nowe gazociągi, tłocznie i połączenia międzysystemowe
  4. Zwiększenie pojemności magazynów gazu z obecnych 3,2 mld m³ do około 4,5 mld m³
  5. Pierwsze projekty pilotażowe dotyczące zatłaczania biometanu i mieszanin wodorowych do sieci

Struktura rynku

Polski rynek gazowy będzie podlegał dalszej liberalizacji i konsolidacji:

  • Wzmocnienie pozycji koncernu multienergetycznego Orlen (po przejęciu PGNiG)
  • Zwiększenie liczby aktywnych sprzedawców detalicznych gazu
  • Rozwój rynku hurtowego i instrumentów finansowych związanych z handlem gazem
  • Wzrost znaczenia firm specjalizujących się w OZE i integrujących różne nośniki energii

Perspektywa długoterminowa - horyzont 2040-2050

W dłuższej perspektywie czasowej, do 2040-2050 roku, polski sektor gazowy będzie podlegał fundamentalnym przemianom, zgodnie z celami neutralności klimatycznej:

Dekarbonizacja gazu

Konwencjonalny gaz ziemny będzie stopniowo zastępowany przez niskoemisyjne i zeroemisyjne alternatywy:

  • Biometan - prognozowany udział w miksie gazowym: 15-20% do 2050 roku
  • Wodór - początkowo mieszaniny z gazem ziemnym (do 20%), docelowo dedykowana infrastruktura wodorowa
  • Gaz ziemny z wychwytywaniem CO₂ (CCS/CCU) - szczególnie w przemyśle ciężkim i wysokotemperaturowych procesach przemysłowych

Zmiana roli infrastruktury gazowej

Istniejąca infrastruktura gazowa będzie ewoluować w kierunku:

  • Sieci transportujących różne rodzaje gazów (gaz ziemny, biometan, wodór, mieszaniny)
  • Elementu zintegrowanego systemu energetycznego, łączącego różne nośniki energii
  • Infrastruktury wspierającej magazynowanie energii w postaci gazów syntetycznych

Zmiany w strukturze zapotrzebowania

Długoterminowo, struktura zapotrzebowania na gaz w Polsce ulegnie istotnym zmianom:

  • Energetyka: Stopniowe ograniczanie roli gazu jako paliwa podstawowego na rzecz funkcji bilansującej i rezerwowej dla OZE
  • Ciepłownictwo: Wzrost znaczenia pomp ciepła i innych technologii elektrycznych, gaz głównie w układach hybrydowych
  • Transport: Ograniczona rola gazu (CNG/LNG) w transporcie ciężkim, stopniowo wypieranego przez elektryfikację i wodór
  • Przemysł: Utrzymanie znaczenia zielonego gazu w procesach wysokotemperaturowych i jako surowca

Kluczowe wyzwania dla przyszłości gazu w Polsce

Realizacja przedstawionych prognoz będzie uzależniona od skutecznego pokonania szeregu wyzwań:

1. Wyzwania technologiczne

  • Adaptacja istniejącej infrastruktury do transportu gazów odnawialnych i wodoru
  • Rozwój efektywnych kosztowo technologii produkcji wodoru i biometanu na skalę przemysłową
  • Wdrożenie technologii CCS/CCU dla instalacji gazowych
  • Integracja systemów gazowych z sieciami elektroenergetycznymi i ciepłowniczymi

2. Wyzwania ekonomiczne

  • Zapewnienie konkurencyjności cenowej gazu w okresie transformacji
  • Finansowanie kosztownych inwestycji w infrastrukturę gazową w warunkach niepewności co do jej długoterminowej roli
  • Ryzyko aktywów osieroconych (stranded assets) w przypadku szybszego niż przewidywano odchodzenia od gazu
  • Rozwój modeli biznesowych dla nowych usług gazowych (elastyczność, magazynowanie, dekarbonizacja)

3. Wyzwania regulacyjne i polityczne

  • Stabilność regulacyjna w okresie transformacji energetycznej
  • Dostosowanie ram prawnych do nowych gazów (biometan, wodór) i nowych modeli biznesowych
  • Efektywna implementacja polityk klimatycznych UE przy jednoczesnym zapewnieniu bezpieczeństwa energetycznego
  • Międzynarodowa współpraca w zakresie rozwoju infrastruktury i handlu nowymi gazami

Scenariusze rozwoju sektora gazowego w Polsce

Biorąc pod uwagę omówione trendy i wyzwania, można zarysować trzy potencjalne scenariusze rozwoju sektora gazowego w Polsce:

Scenariusz 1: Gaz jako paliwo pomostowe (najbardziej prawdopodobny)

W tym scenariuszu rola gazu ziemnego najpierw rośnie (do około 2035 roku), a następnie maleje, przy jednoczesnym wzroście znaczenia gazów odnawialnych. Kluczowe założenia:

  • Szczyt zapotrzebowania na gaz: około 30 mld m³ rocznie (2035)
  • Udział gazów odnawialnych w 2050: 35-45%
  • Rola gazu w miksie energetycznym w 2050: 10-15% (głównie jako backup dla OZE i w przemyśle)

Scenariusz 2: Przyspieszona elektryfikacja

W tym scenariuszu następuje szybszy niż oczekiwano rozwój OZE, magazynów energii i elektryfikacji, co ogranicza rolę gazu. Kluczowe założenia:

  • Szczyt zapotrzebowania na gaz: około 25 mld m³ rocznie (2030)
  • Udział gazów odnawialnych w 2050: 60-70%
  • Rola gazu w miksie energetycznym w 2050: 5-8% (niszowe zastosowania)

Scenariusz 3: Gaz jako trwały element miksu energetycznego

W tym scenariuszu gaz utrzymuje istotną rolę dzięki skutecznej dekarbonizacji (CCS, wodór, biometan). Kluczowe założenia:

  • Stabilne zapotrzebowanie na gaz: 28-32 mld m³ rocznie do 2050
  • Udział gazów odnawialnych w 2050: 50-60%
  • Pozostały gaz ziemny wykorzystywany z CCS/CCU
  • Rola gazu w miksie energetycznym w 2050: 15-20%

Rekomendacje dla uczestników rynku

W obliczu przedstawionych trendów i scenariuszy, uczestnicy polskiego rynku gazowego powinni rozważyć następujące działania:

Dla firm gazowych:

  • Dywersyfikacja działalności w kierunku odnawialnych gazów (biometan, wodór) i innych czystych technologii
  • Inwestycje w badania i rozwój w obszarze dekarbonizacji (CCS/CCU, wodór)
  • Rozwój nowych modeli biznesowych opartych na elastyczności i usługach systemowych
  • Przygotowanie strategii adaptacji infrastruktury do nowych gazów

Dla odbiorców przemysłowych:

  • Analiza ścieżek dekarbonizacji procesów wykorzystujących gaz
  • Inwestycje w efektywność energetyczną i technologie hybrydowe
  • Zabezpieczenie długoterminowych dostaw gazu przy jednoczesnym przygotowaniu do wykorzystania alternatyw

Dla sektora energetycznego:

  • Rozwój elastycznych jednostek gazowych zdolnych do szybkiego reagowania na zmiany w generacji OZE
  • Przygotowanie do wykorzystania wodoru jako paliwa w istniejących lub zmodyfikowanych turbinach gazowych
  • Inwestycje w technologie power-to-gas jako element systemu magazynowania energii

Podsumowanie

Przyszłość gazu w polskiej energetyce jest nieodłącznie związana z procesem transformacji energetycznej i dążeniem do neutralności klimatycznej. W perspektywie najbliższych 10-15 lat gaz ziemny będzie odgrywał kluczową rolę jako paliwo przejściowe, umożliwiające odchodzenie od węgla przy jednoczesnym zapewnieniu stabilności systemu energetycznego.

Długoterminowo, konwencjonalny gaz ziemny będzie stopniowo zastępowany przez gazy odnawialne (biometan, wodór) oraz towarzyszyć mu będą technologie wychwytywania CO₂. Istniejąca infrastruktura gazowa będzie ewoluować w kierunku elementu zintegrowanego, inteligentnego systemu energetycznego, łączącego różne nośniki energii.

Skuteczna transformacja sektora gazowego w Polsce będzie wymagała przemyślanych inwestycji, stabilnych ram regulacyjnych oraz rozwoju nowych technologii i modeli biznesowych. Firmy, które wcześnie dostosują swoje strategie do zachodzących zmian, będą w najlepszej pozycji, aby wykorzystać szanse związane z transformacją energetyczną i odgrywać istotną rolę w niskoemisyjnej gospodarce przyszłości.